انواع کاربرد دالی زوم در سینما

دالی زوم به طور خلاصه به تکنیکی می گویند که دوربین از سوژه دور می شود، در حالی که لنز بر روی همان سوژه زوم می کند. بر عکس این عمل نیز دالی زوم را پدید می آورد. یعنی هنگامی که دوربین به سوژه نزدیک می شود و لنز در حالت دورنمایی از سوژه دور می شود، حالتی سرگیجه آور یا همان دالی زوم ایجاد می شود. نتیجه نهایی دالی زوم این است که اندازه و ابعاد سوژه اصلی تقریبا ثابت باقی می ماند، در حالی که زمینه و محیط تصویر بزرگ یا کوچک می شوند. همان طور که از این تعاریف پیداست اجرای دالی زوم چندان راحت نیست و حداقلی از مهارت در اجرای آن لازم است، چرا که سرعت نزدیک یا دور شدن دوربین و لنز باید با یکدیگر به شکلی هماهنگ باشد که ابعاد سوژه اصلی تغییر نکند.

این تکنیک اولین بار توسط آلفرد هیچکاک در سال 1954 در فیلم «سرگیجه» استفاده شد. در این فیلم هنگامی که قهرمان داستان از پله های مارپیچ یک ساختمان بلند بالا می رود و به پایین نگاه می کند، سرگیجه می گیرد. در واقع نگاه قهرمان داستان به پایین پلکان به نوعی سرگیجه آور و متلاطم است. از سال 1954 به این سو، کارگردانان بسیاری از این تکنیک در فیلم های خود استفاده کرده اند. از جمله مهمترین فیلم ها می توان به ارباب حلقه ها، آرواره ها، داستان های عامه پسند و رفقای خوب اشاره کرد. شاید بتوان گفت پس از هیچکاک اسکورسیزی علاقه بسیاری به اجرای این تکنیک دارد. اما نکته ای که ما در این مقاله به آن خواهیم پرداخت، انواع کاربرد دالی زوم در سینما است. در واقع، گرچه مهمترین کاربرد دالی زوم نشان دادن سرگیجه یا حالت تهوع است، اما این تنها کارایی این تکنیک نیست. ما با بررسی تعداد زیادی دالی زوم در تاریخ سینما 5 دسته کلی از انواع کاربرد دالی زوم را برشمرده ایم. البته این تعداد لزوما ثابت نیست و خوانندگان می توانند مواردی را به این لیست اضافه کنند.

همان طور که گفتیم اولین کاربرد دالی زوم نشان دادن سرگیجه، حالت تهوع یا سردرد است. به عنوان مثال فیلم «داستان های عامه پسند» از این تکنیک برای حالت نشئگی پی از استفاده از موارد مخدر استفاده می کند. همچنین باید افزود که این کاربرد مهمترین و پرتکرارترین نوع استفاده از دالی زوم است. اما این همه ماجرا نیست. دومین کاربرد این تکنیک اشاره به تمرکز یا جلب توجه شخصیت داستان است. فیلم مشهور آرواره های اسپیلبرگ تو سال 1975 از دالی زوم برای نشان دادن تمرکز قهرمان داستان بر اتفاق وحشتناکی که در دریا در حال رخ دادن هست، استفاده می کند. در حالی که مردم و از جمله قهرمان داستان در حال لذت بردن از یک روز آفتابی در کنار دریا هستند، ناگهان حواس ها جمع یک اتفاق ناگوار در دریا می شود. دالی زوم به کارگردان کمک می کند تا ناگهان حواس قهرمان داستان را به دریا جلب کند. البته برای نشان دادن استرس و اکشن داستانی سرعت این تکنیک چند برابر شده است تا بر هیجان آن افزوده شود.

سومین کاربرد دالی زوم برای نشان دادن جدایی شخصیت داستان از فضا و مکان هست.  در فیلم «محوشدگی» به کارگردانی فاتیح آکین در سال 2017 که برنده جایزه گلدن گلوب نیز شد، قهرمان داستان از نتیجه دادگاه به شدت شوکه می شود، چرا که نازی ها قاتل که جرم آنها برای همگان مسجل است تبرئه می شوند. پس از اینکه قاضی دادگاه حکم را می خواند، قهرمان داستان دیگر چیزی نمی شنود. داستان برای او تمام شده است. کارگردان با یک دالی زومِ آرام، کم کم او را از فضای دادگاه بیرون می آورد. کاربرد چهارم نشان دادن تنهایی قهرمان داستان در مقابل تمام محیط افراط است. در فیلم انیمیشن «شیر شاه» سیمبا (قهرمان داستان) ناگهان متوجه هجوم تمام اهالی جنگل به سمت خودش می شود. حتی زمین نیز به نوعی می لرزد که گویی زمین نیز می خواهد به سمبا حمله کند. در اینجا نیز از دالی زوم استفاده می شود. ناگاهن تصویر با سرعت زیادی سیمبا را به محیطش نزدیک می کند و او را تحت محاصره محیط قرار می دهد.  

کاربرد پنجم و نهایی دالی زوم برای نشان دادن گذر زمان برای یک سوژه خاص هست. در واقع به جای اینکه در فیلمنامه قید شود «یک روز گذشت» یا «چندی بعد» دالی زوم که سرعت آن نیز بالا رفته است، گذر زمان را نشان می دهد. به عنوان مثال اگر یک ساختمان ثابت را سوژه تصویر قرار دهیم و در طول یک شبانه روز اندک اندک دوربین را به ساختمان نزدیک و لنز را از آن دور کنیم، و در نهاین سرعت فیلم را زیاد کنیم، شاهد تصویر بدیعی از گذر زمان برای ساختما هستیم. (همه کاربردهای دالی زوم در ویدئوی زیر به تصویر کشیده شده است.)

این پنج نمونه از کاربردهای دالی زوم حاصل بررسی تعداد زیادی از کاربرد دالی زوم در تاریخ سینما است. اما ما به هیچ عنوان ادعا نمی کنیم که این است و غیر از این نیست. مسلما ذهن هنرمند می تواند کاربردهای جدیدی برای این تکنیک پیدا کند. همچنین ممکن است مواردی در تاریخ سینما باشد که از رصد ما دور مانده باش. با این وجود بررسی همین پنج دسته به ما این اجازه را می دهد تا یک نتیجه گیری کلی کنیم: در همه کاربردهای دالی زوم یک اتفاق ثابت در حال رخ دادن است: جدایی سوژه از فضا و مکان. گاهی اوقات ذهن سوژه متوجه محیط می شود، گاهی ذهن از محیط جدا می شود و گاهی احساسات سوژه نسبت به محیط نشان داده می شود. در همه موارد دالی زوم به نوعی نسبت بین سوژه و محیط است. معمولا در زوم های معمولی هدف بزرگنمایی یا کوچک نمایی یک سوژه است، اما دالی زوم ارتباط بین یک سوژه و محیطش را نشان می دهد. این اتفاق بسیار جالبی است که حاصل تداخل علم و هنر است. در واقع دالی زوم تکنیکی فرمی است که در عین حال محتوا ساز است.

————————————————————————————