تفاوت های فیلم سینمایی و فیلم تلویزیونی (تِلِه فیلم)
احتمالا تاکنون شنیده اید که برخی فیلم ها را به عنوان «فیلم سینمایی» و برخی را «فیلم تلویزیونی» می خوانند. شخصا به خاطر می آورم که برای مدتی طولانی جمعه بعد از ظهرها فیلم های سینمایی خوبی از شبکه یک سیما پخش می شد. اما چند سال بعد، فیلم های تلویزیونی ایرانی و گاهی خارجی به این بخش اضافه شد. به وضوح می توانستم تفاوت در کیفیت فیلمبرداری، بازیگری و یا حتی داستان را حس کنم، اما دقیق نمی دانستم این تفاوت چیست؟ آیا فیلم هایی که کیفیت پایین تری دارند تلویزیونی هستند؟ آیا فیلم های سینمایی برای پرده سینما و فیلم های تلویزیونی برای صفحه نمایش تلویزیون ساخته شده اند؟ اگر اینطور است پس چرا گاهی این را در آن و آن را در این نمایش می دهند؟ اگر اینطور است واقعا چه ویژگی هایی یک فیلم را سینمایی و دیگری را تلویزیونی می کند؟ امروز فرصت کردم در این باره مطالعه ای کنم و چند خطی درباره آن بنویسم. (در این مقاله فیلم های تلویزیونی سریال ها و مینی سریال ها را محصولات تلویزیونی قلمداد می کنم و آنها را با فیلم های سینمایی مقایسه می کنم.)
همان طور که حدس می زدم مهمترین تفاوت فیلم سینمایی و فیلم تلویزیونی در رسانه هدف است. یعنی فیلم های تلویزیونی برای تلویزیون و فیلم های سینمایی برای پرده سینما ساخته می شوند. اما این که از اسم آنها مشخص بود. در ضمن برخی فیلم ها برای تلویزیون ساخته می شوند و در نهایت در سینما پخش می شوند یا برعکس. بخش راهنمای سایت imdb برای دسته بندی محصولات ویدئویی جدولی مشابه این را ترسیم می کند:
اما این جدول تنها یک معیار دسته بندی است و مشخص نمی کند که ویژگی های فنی و تولیدی این محصولات چیست. در ضمن خود نویسندگان این سایت نیز اذعان می کنند که این تنها یک راهنما است و هیچ دلالت قاطعی ندارد. به عنوان مثال مجموعه فیلم های سینمایی «جنگ ستارگان»، «بازگشت به آینده» یا «ارباب حلقه ها» تنها یک قسمت ندارد و لذا راهنما را زیر سوال می برند. همچنین برخی فیلم های سینمایی مانند «قاتلان» (محصول NBC) در سال 1964 در ابتدا به نیت نمایش در تلویزیون ساخته شدند اما سپس تغییر هدف دادند. یا مینی سریال «چرنوبیل» سال 2019 را تصور کنید که بر خلاف جدول بالا با 5 اپیزود به عنوان مینی سریال شناخته شد.
اما سوال اصلی من همچنان پابرجاست. رسانه هدف چه تاثیری بر نوع ساخت فیلم می گذارد؟ شاید اولین محدودیت (ویژگی) ساخت فیلم برای تلویزیون ابعاد فریم (نگاتیو) است. غالبا فیلم های تلویزیونی باید توسط دوربین های 35 میلی متری فیلمبرداری شوند تا بهترین نمایش را در تلویزیون داشته باشند. اما می دانیم که امروزه صفحه نمایش تلویزیون ها با کیفیت های بسیار عالی (4K, Full HD) ساخته می شوند و قابلیت تغییر ابعاد تصویر را نیز دارند. از سوی دیگر دوربین های فیلمبرداری نیز قابلیت تغییر ابعاد را دارند یا حتی می توان پس از تولید فیلم با نرم افزارهای مختلف گرافیکی و ویدئویی ابعاد تصاویر را تغییر داد.
تفاوت دومی که بین فیلم های تلویزیونی و سینمایی به ذهن می رسد تفاوت مضمون به خاطر تفاوت مخاطبین است. سازندگان می دانند که تلویزیون مخاطب عمومی از جمله کودک و نوجوان دارد. به همین خاطر نمی توانند صحنه های خشن یا جنسی یا محتوای سیاسی را نمایش دهند. اما سالن سینما محدودیت کمتری برای آنها ایجاد می کند. فیلم تلویزیونی «قاتلان» ساخته شبکه NBC تنها به دلیل خشونت زیاد در سینما پخش شد و نتوانست به صورت عمومی به صفحه نمایش تلویزیون راه یابد. اما به نظرتان واقعا اینطور است؟ ما در یکی از پست های سایت کلاسی فیلم نشان دادیم که سریال تلویزیونی «بازی تاج و تخت» از لحاظ موارد جنسی و خشونت به قدری بی پرده است که حتی منتقدان غربی نیز به سازندگان فیلم حمله کرده اند. امروزه شبکه های تلویزیونی خصوصا در غرب تمام حریم ها را از بین برده اند و هر موضوع و محتوایی را بی پرده و عیان نشان می دهند. پس از این اختلاف می گذریم.
یکی دیگر از تفاوت های عمده فیلم های تلویزیونی و سینمایی بودجه ساخت آنهاست. غالبا اینگونه فرض می شود که فیلم های سینمایی با استقبال بیشتری روبرو می شوند و بودجه بیشتری به خود اختصاص می دهند. استودیوهای بزرگ سینمایی بودجه های کلانی برای ساخت فیلم های سینمایی اختصاص می دهند و با تبلیغات مناسب بینندگان بسیاری را به سالن های سینما جذب می کنند. بودجه بیشتر طبیعتا باعث می شود که فیلم های سینمایی تعداد عوامل (بازیگر و عوامل پشت صحنه) بیشتری داشته باشند و از جلوه های ویژه بیشتری بهره ببرند. بودجه بیشتر کیفیت ساخت فیلم اعم از طراحی فضا، طراحی لباس و تدوین را نیز بالاتر می برد. اما آیا امروز نیز شبکه های تلویزیونی بودجه کمتری به فیلم هایشان اختصاص می دهند؟ آیا آنها مخاطبین کمتری دارند؟ این مساله چندان برای من روشن نیست، پس باید یک تحقیق کوچک درباره بودجه ها بکنم.
فیلم تلویزیونی بتلاستار گالکتیکا (Battlestar Galactica) در سال 1978 برای شبکه ABC آمریکا با بودجه حدودی 750 هزار دلار ساخته شد، در حالی که فیلم مشهور «شکارچی گوزن» در همان سال با بودجه حدودا 15 میلیون دلار ساخته شد. پس فاصله فعلا زیاد است. همان سریال (بتلاستار گالکتیکا) در سال 2003 با عوامل جدید ساخته شد و توسط شبکه NBC منتشر شد. برای این سریال حدودا 15 میلیون دلار خرج شد و بسیار موفق بود. در همین سال فیلم سینمایی «بیل را بکش 1» با بودجه 30 میلیون دلار و فیلم «ارباب حلقه ها» با بودجه بیش از 90 میلیون دلار ساخته شد. همچنان اختلاف زیاد است. اما از اوایل قرن بیست و یکم اتفاق جدیدی در شبکه های تلویزیونی رخ داد. سریال های تلویزیونی به عنوان رسانه جدیدی که قابلیت تداوم ارتباط با مخاطب را دارد معرفی شدند. سرمایه گذاری های کلانی بر روی محصولات تلویزیونی انجام شد و سریال های بسیار مهمی همچون Friends (1994-2004)، Lost (2004-2010)، Prison Break (2005-2017) و سپس Breaking Bad (2008-2013) و Game of Thrones (2011-2019) آغاز به کار کردند. بودجه ساخت هر اپیزود سریال تلویزیونی «بازی تاج و تخت» (شبکه HBO) حدودا 15 میلیون دلار است و حدودا هر فصل 100 میلیون دلار هزینه دارد. این در حالی است که فیلم «روزی روزگاری هالیوود» ساخته تارانتینو در سال 2019 هم 90 میلیون دلار هزینه داشت[1]. پس شاید بتوان گفت در این زمینه هم فیلم های تلویزیونی و سینمایی تفاوت چندانی ندارند. آیا تفاوت دیگری بین محصولات سینمایی و تلویزیونی وجود دارد؟
مایک رایان یکی از هنرمندان و فیلمسازان مطرح آمریکایی معتقد است عمده تفاوت آثار سینمایی و تلویزیونی در نوع فیلمنامه نشان داده می شود. او به عواملی همچون راوی داستان، نوع روایت، محتوای داستان و شخصیت ها اشاره می کند و معتقد است فیلم های سینمایی و تلویزیونی در این مسائل تفاوت دارند. بدون شک حق با اوست. فیلم های تلویزیونی بسیار را دیده ایم که بسیار متکی بر دیالوگ هستند و داستان های آنها به وضوح متفاوت از فیلم های سینمایی است. در ضمن در سینما با آثاری روبرو می شویم که گاهی هنری هستند و گاهی روایت آنها متکی بر تصویر عریض سینما یا نمایش احساسات بازیگران در سکوت است. به طوری که برخی معتقدند سینما رسانه کارگردان است، اما تلویزیون رسانه نویسندگان است! اما آیا این اختلاف همچنان و در سال 2019 به قوت خود باقی است؟ اریک بوچمن نشان می دهد که گرچه این ادعا کاملا درست است اما مرزهای آن روز به روز کمرنگ می شوند. فیلم های تلویزیونی امروز بسیار چالش برانگیز هستند و نقش کارگردان و جلوه های ویژه صوتی و بصری در آنها بسیار زیاد است. به عنوان مثال به فیلم «برکینگ بد» توجه کنید که از لحاظ ویژگی های ساخت شباهت های بسیاری به فیلم های سینمایی دارد. تعلیق، استفاده از سکوت، صحنه هایی که معنای خود را بعدا پیدا می کنند و داستان های گره دار از جمله ویژگی های این سریال است. همچنین برخی از سکانس های جنگ در سریال «بازی تاج و تخت» به قدری تاثیرگذار و سهمگین هستند که شاید بهترین صحنه های ضبط شده در طول تاریخ سینما باشند. پس آیا همچنان می توان گفت فیلم های تلویزیونی متکی بر متن هستند؟
اجازه دهید از زاویه دید سازندگان به این موضوع نگاه کنیم. امروز اگر از کارگردانی خواسته شود فیلمی بسازد، فارغ از اینکه این فیلم سینمایی است یا برای شبکه ای مانند نت فلیکس ساخته می شود، او تمام تلاش خود را می کند تا بهترین کیفیت و به روز ترین تکنولوژی روز را برای ساخت فیلمش استفاده کند. اینکه فیلم او به صورت آنلاین در نت فلیکس منتشر شود و سپس با کیفیت HD و با صدای دالبی بر روی پرده انداخته شود یا اینکه مستقیما در سینماهای جهان اکران شود تفاوت چندانی ندارد. به عنوان مثال جان تول (John Toll) فیملبردار مشهور سینما و صاحب دو جایزه اسکار برای فیلم های «شجاع دل» و «افسانه های خزان» و فیلم تلویزیونی «حس هشتم» و «برکینگ بد» در مصاحبه ای ادعا می کند که برای او سینما و تلویزیون هیچ تفاوتی ندارند. او می گوید: «در تلویزیون دیده میشه؟ باشه. در سینما دیده میشه؟ باشه، همه اونها برای من فیلمسازی است».
جالب است که از سال 2012 صنف حامی از بازیگران و هنرمندان آمریکا (SAG) و صنف حامی بازیگران و عوامل تلویزیون (AFTRA) نیز با یکدیگر ادغام شده اند و یکپارچه از حقوق هنرمندان آمریکایی دفاع می کنند! هر دوی این اصناف در دهه چهل میلادی یعنی حدود بیش از هفتاد سال پیش تاسیس شده بودند و اکنون با یکدیگر ادغام شده اند. این ادغام برای سوال من چه معنایی دارد؟
من تقریبا پاسخ
سوالم را گرفتم: در سال های گذشته (مثلا بیشتر از 15 سال پیش) فیلم های تلویزیونی
کیفیت و بودجه پایین تری نسبت به سینما داشتند، محتوای آنها ساده تر و دم دستی تر
بود و از لحاظ هنری چندان فاخر نبودند، اما امروز چنین مرزهایی یا از بین رفته
است، یا بسیار کمرنگ شده است. تفاوت چندانی بین فیلم های سینمایی و تلویزیونی
وجود ندارد.
[1] در این محاسبات غول فیلم های انیمشین مانند «شیر شاه» 2019 با حدود 260 میلیون دلار هزینه یا فیلم های قهرمانی با جلوه های ویژه بسیار زیاد همچون «اونجرز: جنگ بی نهایت»سال 2018 با حدود 400 میلیون دلار هزینه را لحاظ نکردیم. اگر این فیلم ها را لحاظ کنیم، همچنان فیلم های سینمایی بسیار پرهزینه تر از فیلم های تلویزیونی هستند.