مونتی پایتون

مقاله پرونده

مونتی پایتون: طنزی که یا می پسندید یا متنفر می شوید!

مقدمه

مونتی پایتون (Monty Python) گروهی طنزپرداز متشکل از شش هنرمند انگلیسی است که آثارشان در تاریخ سینما و تلویزیون ماندگار شده است. این هنرمندان هم در نگارش و هم در بازیگری مهارت خاصی داشتند و آثارشان بین سال های 1969 تا 1983 بخش زیادی از مخاطبین خصوصا انگلیسی ها را شیفته خود ساخت. شکل ویژه و عجیب طنز آنها غالبا با عنوان «کمدی سورئال» شناخته می شود که برخی به شدت به آن علاقه مند هستند و برخی با آن ارتباط برقرار نمی کنند و حتی این شوخی ها را توهین آمیز قلمداد می کنند. با این وجود و با گذشت بیش از سی سال از آخرین فعالیت جدی این گروه همچنان انگلیسی زبان ها برخی از شوخی های این گروه را به یاد دارند و گاهی در مکالمات روزمره یا در مهمانی ها به کار می برند و شاد می شوند. اعضای اصلی این گروه اریک آیدل (Eric Idle)، مایکل پالین (Michael Palin)، تری جونز (Terry Jones)، تری گیلیام (Terry Gilliam)، جان کلیس (John Cleese) و گراهام چپمن (Graham Chapman) هستند.

فعالیت اصلی و اولیه گروه مونتی پایتون که شهرتی واقعی را برای آنها به ثمر آورد، سریال طنز تلویزیونی با نام «سیرک پرنده ی مونتی پایتون» (Monty Python’s Flying Circus) بود. این سریال از اکتبر سال 1969 در شبکه اول بی بی سی منتشر شد و تا سال 1974 در قالب چهار فصل (در مجموع 45 قسمت) به نمایش درآمد. این سریال در قالب کلیپ هایی بین 1 تا 10 دقیقه طراحی شده بود که هر یک ساختار و داستان منحصر به فرد خود را داشتند.  مجموعه گلچینی از این کلیپ ها در سال 1971 در قالب یک فیلم سینمایی با نام «و اینک چیزی کاملا متفاوت» به کارگردانی یان مک ناتن (Ian McNaughton) بر روی پرده سینما رفت. این فیلم گرچه داستان واحدی نداشت و مورد توجه منتقدین سینما قرار نگرفت، اما برای مخاطبین گروه مونتی پایتون به عنوان اعلامیه استقلال گروه محسوب شد. در ادامه فعالیت گروه مونتی پایتون بر روی ساخت فیلم های سینمایی معطوف شد و آثاری ماندگار از خود به جای گذاشتند. این آثار گرچه با بودجه هایی اغلب بسیار ناچیز ساخته می شد اما اکنون برخی از آنها بین بهترین فیلم های تاریخ سینما می درخشند. به طور ویژه باید به فیلم های «مونتی پایتون و جام مقدس»[1] (1975) و «معنای زندگی» (1983) اشاره کرد که دیدن آن برای هر مخاطبی جذاب و دلنشین است. (اگر تاکنون ندیده اید، حتما توصیه می کنم ببینید!)

آشنایی

اعضای گروه مونتی پایتون از گوشه و کنار انگلستان جذب یکدیگر شدند. گرچه تری جونز و مایکل پالین در دانشگاه آکسفورد و جان کلیس و گراهام چپمن در کمبریج هم کلاس بودند و اولین نطفه های آشنایی در آنجا شکل گرفت، اما نمی توان آشنایی آنها با یکدیگر را به هم کلاسی بودن تقلیل داد. آشنایی آنها به خاطر علایق و همکاری های مشترکی بود که به آنها نشان داد از نبوغی مشابه برخوردار هستند (دیوانه چو دیوانه ببیند خوشش آید!). به عنوان مثال همه اعضای گروه متعلق به نسل طنز رادیویی بودند و شیفته برنامه «نمایش احمق ها» (The Goon Show) بودند که در دهه 50 میلادی از شبکه رادیویی بی بی سی منتشر می شد. پیتر سلرز چهره شاخص این برنامه رادیویی بود که بعدها با بازی در فیلم های «پلنگ صورتی»، «دکتر استرنج لاو» و «حضور» شهرت بین المللی یافت. بسیاری از کارشناسان معتقدند «بی نظمی منحصر به فرد موجود در طنز نمایش احمق ها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم و کمتر یا بیشتر باعث الهام گروه های زیادی از جمله مونتی پایتون شده است»[2].  اما می توان ادعا کرد که آشنایی رسمی اعضای گروه مونتی پایتون در کلوپ هنرهای دراماتیک دانشگاه کمبریج فوتلایت (Cambridge University Footlights Dramatic Club) شکل گرفت. این کلوپ یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین گروه های هنری در انگلستان است که زمینه ساز آشنایی و همکاری بسیاری از هنرمندان شده است. یکی از ویژگی های مورد پسند این کلوپ برای اعضای مونتی پایتون باز بودن شبانه روزی آن و فراهم بودم نوشیدنی تا صبح بود. به همین خاطر در حالی که شهر پس از غروب خورشید به سوی تاریکی می رفت، اعضای گروه در کلوپ فوتلایت جمع می شدند و ایده های خود را به اشتراک می گذاشتند. اریک آیدل یکی از اعضای مونتی پایتون در سال 1965 رئیس این کلوپ شد.

شاید یکی از مقاطع حیاتی در رابطه اعضای مونتی پایتون زمانی بود که برای دیدن تهیه کننده شبکه بی بی سی ملاقاتی هماهنگ شد. آنها در این ملاقات با دیگر کسانی که چنین ملاقات هایی داشتند بسیار متفاوت بودند. در حالی که همه ملاقات کنندگان با کت و شلوار و پیش نهادی از پیش تعیین شده پیش می رفتند، مونتی پایتون با شلوار های جین و بدون داشتن ایده ای مدون وارد جلسه شدند. آنها نه نامی برای برنامه خود داشتند و نه برای برنامه های خود مهمان یا داستانی از پیش نگاشته داشتند. با این وجود توانستندحمایت شبکه بی بی سی برای ساخت 13 قسمت کوتاه را کسب کنند[3]. در ابتدا آنها برای خود نامی نداشتند و برای یافتن یک نام خوب که مورد پسند شبکه نیز واقع شود تلاش بسیاری کردند. پیشنهاد جان کلیس «پایتون»[4] و پیشنهاد اریک آیدل «مونتی»[5] بود و همه اعضا بر روی «سیرک پرنده» به عنوان نامی مورد پسند شبکه توافق داشتند[6]. در نهایت بدون دلیلی مطلق و تنها به خاطر اینکه به نظر آنها نامی خنده دار بود، نام «مونتی پایتون: سیرک پرنده» برای اولین اثر آنها انتخاب شد.

کمدی سورئال، سیاه و آبی

ماهیت طنز مونتی پایتون از همان قسمت های اولیه سریال «سیرک پرنده» مخاطبین را به تعجب واداشت. پیش از هر گروه دیگری نوجوانان و دانش آموزان دبیرستان ها به مونتی پایتون علاقه نشان دادند و نامه هایی در تحسین این گروه به شبکه بی بی سی نوشتند. گفته می شود تنها قسمت اول سریال بیش از 1.5 میلیون بازدید داشته است. اما باید اعتراف کرد که در همان زمان اغلب والدین با طنز مونتی پایتون ارتباط برقرار نمی کردند و آن را مجموعه ای نامنظم و بی نمک از خیال پردازی های یک گروه بیکار می دیدند. در واقع باید گفت مردم به دو گروه تقسیم شدند: کسانی که با طنز ارتباط برقرار می کردند و کسانی که هیچ درکی از آنها نداشتند. واقعیت این بود که طنز آنها متفاوت و به بیان ساده تر احمقانه بود. اما به مرور تعداد کسانی که این طنز عجیب و غریب را می پسندیدند و به آن می خندیدند اضافه می شد.

معمولا گروه مونتی پایتون با کمدی سورئال، کمدی سیاه و کمدی آبی توصیف می شود. اول اجازه دهید کمدی سورئال را شرح دهم. گرچه تعریف دقیقی از این نوع طنز وجود ندارد، اما توافق بر آن است که طنز سورئال منطق و عقلانیت مرسوم را زیر سوال می برد، احمقانه است و از چیزهایی عجیب و غریب خنده می آفریند[7]. این غیرمنتظره بودن (غیرمنطقی بودن) ممکن است از دیالوگ ها، نوع بازیِ بازیگران، طراحی صحنه، گریم و یا حتی تدوین ایجاد شود. جالب است که مونتی پایتون از تمام این قابلیت ها به نحو احسن استفاده کرده اند. به عنوان مثال در یکی از سکانس های فیلم «و اینک چیزی کاملا متفاوت» شاهد گروه پیرزن های اشرار هستیم که برای جوانان و مردم شهر مزاحمت ایجاد می کنند. این با تصور عادی ما از اشرار کاملا متفاوت است. در ادامه گروهی از نوزادان شرور مایش داده می شود که دزدی و غارت می کنند. این ساختارشکنی در قالب های ذهنی هسته اصلی کمدی سورئال است. همچنین شکستن دیوار چهارم از جمله هنرهای گروه مونتی پایتون است که علاوه بر جنبه طنز، از قالب های داستانی فاصله می گیرد (برای اطلاع بیشتر از مفهوم شکستن دیوار چهارم این مقاله ویدیویی را ببینید). کمدی سورئال در کارتون های مونتی پایتون هم اجرا می شود. برای مشاهده یک نوع کمدی سورئال در قالب کارتون ویدئوی زیر را ببینید.

کمدی سیاه موضوع طنز را به حوزه هایی انتقال می دهد که بسیار جدی هستند یا در حداقل کمتر مورد نقد و بررسی قرار می گیرند. به عنوان مثال حوزه های سیاسی، دینی و جنسی از جمله مهمترین نمونه های کمدی سیاه هستند. همچنین تبدیل موقعیت های دردناک و حساس به موقعیت های طنز سبب ایجاد کمدی سیاه می شود. به عنوان مثال سکانس انتهایی فیلم «زندگی برایان» آواز دست جمعی افرادی است که به شکل دردناکی به صلیب کشیده شده اند. نام این آواز «همیشه به سمت روشن زندگی نگاه کن» است. همچنین شاید بتوان به آواز شادی اشاره کرد که در فیلم معنای زندگی توسط خانواده ای مفلوک و پرجمعیت خوانده می شود. این آواز با نام «هر اسپرم مقدس است» در جشنواره BAFTA در سال 1983 نامزد بهترین آواز فیلم شد.

بالاخره کمدی آبی به طنزی گفته می شود که به طور ویژه مسائل جنسی و حوزه های تابو را مورد شوخی قرار می دهد. همچنین استفاده از واژگان رکیک، یا صحنه های عریانی می تواند نمونه هایی از این طنز باشند. هدف از نمایش صحنه های جنسی یا فحش در کمدی آبی انگیزش جنسی نیست، بلکه هدف تمسخر موضوع مورد بحث یا سبک کردن فشار روانی بر روی موضوعات جنسی است. همچنین در برخی موارد نقد اجتماعی در قالب کمدی آبی صورت می پذیرد. به عنوان مثال در فیلم «اینک برای چیزی کاملا متفاوت» شاهد مشاور خانواده ای هستیم که به وضوح نسبت به همسر مراجعش نظر دارد و در حضور شوهر به زن ابراز محبت جنسی می کند. این سکانس در عین حال که نقد تلخی نسبت به صنف مشاوره است، مردان بی غیرت و زنان هرزه را نیز نقد می کند.

اعتراض هایی به گروه مونتی پایتون

اگر مونتی پایتون ها اینقدر خوب هستند، چرا برخی اصلا با آن ارتباط برقرار نمی کنند؟ چه چیزهایی سبب دوری مخاطبین از این طنز می شود؟ شاید یکی از مهمترین مسائل، محتوای بعضا تند و نقدهای بی رحمانه آنها نسبت به مسائل اجتماعی است. به عنوان مثال از دهه شصت میلادی به این سو جایگاه مقدس دین و کلیسا بین مردم بسیار ضعیف و شکننده بوده و هنرمندان اجازه نقد صریح آموزه های دینی را در رسانه های اجتماعی یافته اند. این نکته فرصت خوبی برای گروه مونتی پایتون بود تا نقدهایی برخورنده را به دینداران وارد کنند. فیلم «مونتی پایتون و زندگی برایان» یکی از نمونه های نقد دینداران است که گرچه بسیار محتاطانه تلاش کرده است اهانتی به دیانت مسیح یا حضرت عیسی (ع) نکند، اما به وضوح برخی عقاید خرافی و افراطی گری های مسیحیان را به نقد می کشد. همین مساله باعث شد بسیاری از مسیحیان و علمای دینی در اوایل دهه هفتاد میلادی، گروه مونتی پایتون را ملحد و طنزشان را جسارت های دینی بخوانند. البته محتوای تند و برّنده طنزهای مونتی پایتون فقط به مسائل دینی محدود نمی شود، آنها مشاغل مختلف، اشخاص سیاسی و گرایش های اجتماعی را نیز به شکلی بسیار برجسته نقد می کنند.

دلیل دوم دوری برخی از مخاطبان از طنز مونتی پایتون استفاده مکرر از اعضای گروه در شخصیت های مختلف فیلم است. در حالی که برخی از طرفداران مونتی پایتون (از جمله خود من) معتقدند این نشانه قریحه هنرمندانه و ویژگی منحصربه فرد گروه است، اما برخی از مخاطبین این تکرار را بی معنا و نشانه کمبود منابع مالی و انسانی می دانند. به عنوان مثال اگر گروهی از مخاطبان از بازی مایکل پالین لذت نبرند، مجبورند حضور او را در بسیاری از سکانس و کلیپ ها تحمل کنند و این تکرار سبب دوری آنها از طنز می شود.

دلیل سوم علیه گروه مونتی پایتون مجددا یکی از نقاط قوت آنها است. استفاده از کارتون (انیمیشن) کمک شایانی به پیشبرد داستان و همچنین تنوع آن می کند. گاهی اوقات نکاتی که تری گیلیام از طریق کارتون های انتزاعی و کلاژهای هنرمندانه انجام می دهد، به هیچ عنوان توسط بازیگران قابلیت اجرا ندارد. در فیلم «مونتی پایتون و جام مقدس» کارتون های گیلیام نقش راوی و حد فاصل بین بخش های داستان را نیز ایفا می کند. البته بدون شک برخی از کارتون ها بیش از حد انتزاعی هستند، یا درک آنها برای مخاطبین دشوار است، یا حتی همان نقدهای تند و برخورنده را می توان در کارتون ها دید. در واقع کارتون های گیلیامبه همان اندازه دیوانه وار، هیجانی و تند و تیز است که طنزهای مونتی پایتون.

دلیل دیگری که به عنوان نقطه ضعف طنز مونتی پایتون بیان می شود، استفاده بیش از حد و بی پرده از صحنه های جنسی است. مونتی پایتون از همان سریال «سیرک پرنده» که در شبکه بی بی سی پخش شد، تا آخرین فیلم شان یعنی «معنای زندگی» (1983) هیچ ابایی از نشان دادن تن عریان زن نداشتند. گرچه رابطه جنسی به عیان نشان داده نمی شود، اما در برخی از سکانس ها موضوع و محتوا به شکل روشنی دربردارنده نکات و تصاویر جنسی است. این مطلب هم در مورد کارتون ها و هم در مورد بازی بازیگران دیده می شود. کارول کلیولند (Carol Cleveland) تنها عضو زن گروه نماد عنصر جنسی و اغوای زنانه است (برخی معتقدند او عضو هفتم گروه است، چرا که در تمام فیلم های مونتی پایتون ایفای نقش کرده است.) اعضای مونتی پایتون معتقدند هیچ بازیگر زنی به خوبی کلیولند نمی توانست صحنه های جنسی را مستقیم و جدی و در عین حال مضحک بازی کند. با این وجود صحنه های جنسی و اشاره های مستقیم و غیرمستقیم به این موضوع برخی از مخاطبین را می رنجاند.

در نهایت پنجمین و شاید مهمترین دلیل برای نقد طنز مونتی پایتون جنس بریتانیایی آن است. پیش از این در پرونده «جایزه بهترین فیلم کمدی نشریه امپایر» توضیح داده ام که تفاوت طنز آمریکایی و انگلیسی چیست. در آنجا توضیح دادیم که طنز انگلیسی بیشتر از اینکه طنز شخصیت باشد، طنز موقعیت است. در اینجا باید افزود که طنز مونتی پایتون گاهی عمیق و زهردار است؛ بدین معنا که برخی از شوخی های مونتی پایتون نیاز به پخته شدن در ذهن دارد. اجازه دهید با یک مثال این نکته را بیشتر شرح دهم. در یکی از کلیپ های جذاب و عمیق سریال «سیرک پرنده» که در فیلم «و اینک چیزی کاملا متفاوت» بازسازی می شود، شاهد خریداری هستیم که به مغازه طوطی فروشی بازمی گردد و از طوطی مرده اش شاکی است. فروشنده اصرار (انکار) عجیبی دارد که این طوطی زنده است. طنز موجود در این کلیپ به هیچ عنوان ربطی به شخصیت خریدار یا فروشنده ندارد، حتی ممکن است اصلا خنده دار نباشد. بلکه یادآور اشخاصی است که در زندگی دیده ایم و با شکل وقیحانه ای واقعیت را انکار می کنند. این طنز در ذهن ما صحک می شود و هرگاه شخصیتی مشابه ببینیم، مجددا برایمان تکرار می شود. به همین خاطر در مشاهدات بعدی احتمالا خنده ای بر لبانمان نقش می بنند (اگر همان بار اول نخندیده باشیم!). راجر ابرت معتقد است در حالی که کمدی انگلیسی به آرامی و از خلال نکات ریز مساله خود را پرورش می دهد، کمدی آمریکایی تیز و لبه دار است و تلاش می کند تا توسط مخاطب درک شده و مورد پذیرش قرار بگیرد. باید اذعان کرد که امروزه به خاطر فرآیند سریع آمریکایی شدن و قدرت بسیار زیاد هالیوود، کمدی آمریکایی در جهان فراگیر شده است (مثلا سریال بیگ بنگ یا فرندز را در نظر بگیرید). امروز شاهد سریال های طنزی هستیم که شوخی های خود را در کمتر از چند ثانیه به بیننده منتقل می کنند و با صدای خنده ضبط شده، پذیرش مخاطبین را کسب می کنند.

 

مجموعه فیلم های این سیر مشاهدتی

در این مجموعه سعی کردیم تمام فیلم های سینمایی گروه مونتی پایتون را پوشش دهیم. سریال «سیرک پرنده» به دلیل ساختار سریالی اش که در اهداف ما نمی گنجد در این سیر مشاهدتی قرار نگرفت. گرچه «سیرک پرنده» اهمیت بسیاری در شناخت گروه مونتی پایتون دارد، اما به دلیل استفاده گلچین کلیپ هایش در فیلم «و اینک برای چیزی کاملا متفاوت» از آن چشم پوشی کردیم. گروه مونتی پایتون در برنامه های مستند، ویدیو کلیپ ها و آلبوم های بسیاری مشارکت کرده اند، اما ما در این سیر مشاهدتی تنها به فیلم های سینمایی آنها اکتفا کردیم. به عنوان مثال در سال 1982 فیلم ویدیویی نسبتا کوتاهی از گلچین ارائه زنده آنها در هالیوود منتشر شد که در بین آثار سینمایی گروه نمی گنجد. بر همین اساس فیلم های این سر مشاهدتی عبارتند از:

و اینک برای چیزی کاملا متفاوت (1973): مجموعه گلچینی از بازسازی کلیپ های سریال «سیرک پرنده» که در قالب فیلم سینمایی ارائه شد.

مونتی پایتون و جام مقدس (1975): احتمالا بهترین فیلم سینمایی این پرونده و گروه مونتی پایتون است که داستانی سرراست و جذاب دارد. شاه آرتور به دنبال شوالیه هایی است تا برای تصاحب قلعه اش او را همراهی کنند، اما در ادامه هدف خود را تغییر می دهند.  جزو 250 فیلم برتر سایت imdb با بودجه بسیار ناچیز 230 هزار پوند.

مونتی پایتون و زندگی برایان (1979): قهرمان این فیلم همزمان با حضرت عیسی (ع) به دنیا می آید و برخی از مردم او را با مسیح اشتباه می گیرند. این فیلم در حالی بین 250 فیلم برتر سایت imdb قرار دارد که با بودجه بسیار کم حدود 4 میلیون دلار ساخته شد.

مونتی پایتون و معنای زندگی (1983): فیلمی در قالب چند اپیزود که مراحل مختلف زندگی انسان را به روایت تصویر به طنز می کشد و از تولد تا مرگ و سپس جهان بعدی را نشان می دهد.

---

[1] پینک فلوید (Pink Floyd) گروه راک مشهور و محبوب چند دهه قبل انگلستان حامی مالی این فیلم بود.

[2] McCann, G. (2006) ‘Spike and Co’, Hodder & Stoughton Audiobooks, London.

[3] برگرفته از مصاحبه اعضای مونتی پایتون با برنامه مستند «مونتی پایتون: تقریبا صادق» قسمت دوم:
https://archive.org/details/Monty.Python-Documentary.series/Monty.Python.Almost.the.Truth.Lawyers.Cut.2of6.The.Much.Funnier.Second.Episode.XviD.AC3.MVGroup.org.avi

[4] پایتون در فرهنگ انگلیسی به نوعی نشانگر مرد مستی است که پاپیون زده و بسیار صاف و مرتب ایستاده است.

[5] اعضای گروه به صورت پراکنده گفته اند که مونتی برگرفته از نام «ژنرال برنارد لاو مونتگومری» است که یکی از ژنرال های زیرک ارتش انگلستان در جنگ جهانی دوم بود.

[6] نام های قبلی توسط شبکه یا شاکیان خصوصی مورد انتقاد واقع شده بود، مثلا اینجا را بخوانید.

[7] جریان سورئالیسم در میانه قرن بیستم (مابین جنگ های جهانی اول و دوم) و برای تحقیر واقعیت جهان به وجود آمد.