مک گافین چیست؟

اصطلاح مک گافین (MacGuffin) که معمولا در سینما استفاده می شود، به موضوع یا مفهومی اشاره می کند که در طول داستان همه شخصیت ها در جست و جوی آن هستند، اما در نهایت هیچ اهمیتی ندارد. در واقع مک گافین بهانه ای است برای اینکه شخصیت ها ابعاد مختلف خود را نشان دهند و در قالب یک درام کلی روابط و داستان هایی را با یکدیگر شکل دهند. ممکن است در ابتدای داستان یافتن مک گافین یا همان شی خاص برای بینندگان اهمیت بسیاری داشته باشد، اما به مرور از اهمیت آن کاسته می شود و توجه بیننده به روابط و داستان های بین شخصیت ها معطوف می شود. به بیان دیگر مک گافین جرقه شروع داستان را می زند، اما در ادامه اهمیت خود را از دست می دهد. اجازه دهید مک گافین را با مثالی از آلفرد هیچکاک بیشتر توضیح دهیم. مک گافین می تواند نقشه یک هواپیمای جنگی یا تکنولوژی ساخت بمب اتم باشد. همه شخصیت های داستان به دنبال دستیابی آن نقشه یا تکنولوژی هستند، اما آیا واقعا برای بینندگان مهم است که جزئیات آن نقشه چیست؟ آیا خود نقشه یا تکنولوژی اهمیتی دارد؟ خیر! هیچکاک توضیح می دهد که در فیلم های جاسوسی، نکته یا رازی که جاسوس ها به دنبال آن هستند، غالبا یک مک گافین است.

• 

مک گافین پیش از سینما در ادبیات و توسط آنگوس مک فیل (Angus MacPhail) نویسنده انگلیسی مطرح شد. اما همان طور که پیشتر گفتیم این اصطلاح توسط آلفرد هیچکاک و در دهه سی به شهرت عمومی رسید. آلفرد هیچکاک بهترین مک گافین را کم اثرترین و بی معنی ترین نوع آن می داند. به بیان دیگر هر چه معنا و اهمیت مک گافین برای بینندگان بیشتر باشد، ارزش آن کمتر است. با این وجود در سینمای مدرن معانی جدیدی نیز به مک گافین داده شده است. به عنوان مثال جورج لوکاس کارگردان فیلم جنگ ستارگان (Star Wars) معتقد است شخصیت ربات R2D2 نوعی مک گافین است. این نمونه تفاوتی جدی با تعریف هیچکاک دارد، چرا که این ربات نه تنها بی معنا و کم اهمیت نیست بلکه گاهی برای بینندگان اهمیت جدی پیدا می کند. در واقع جورج لوکاس معنای مک گافین را به نوعی به یک تسهیل گر داستانی تقلیل داده است، در حالی که خود مک گافین می تواند اهمیت بالایی داشته باشد. در این بین معنا و مصادیق مک گافین ممکن است متغیر باشد، چرا که برخی معتقدند مک گافین تنها تسهیل گر جریان داستان است و برخی بر کم اهمیت بودن آن نیز تاکید دارند. ما در اینجا تنها به اختصار به این دو تعریف اشاره کردیم.  

فیلم های بسیاری در طول تاریخ سینما از مک گافین برای داستان پردازی استفاده کرده اند. شاید مهمترین فیلم کلاسیک در این باره «شاهین مالت» (The Maltese Falcon) با بازی همفری بوگارت است که ما در سایت کلاسی فیلم و در پرونده «فیلم نوآر» آن را مورد تحلیل قرار داده ایم. در این فیلم مک گافین حتی در عنوان فیلم نیز استفاده شده است. یعنی شاهین مالت یا همان شی گران بهایی که همه به دنبال آن هستند، هیچ اهمیتی در اصل داستان ندارد. همچنین فیلم «روانی» (Psycho) هیچکاک نمونه بارزی از سینمای کلاسیک در استفاده از مک گافین است. در این فیلم نیز پولی که مارین از رئیس خود می دزدد، انگیزه ای برای فرار از شهر و سپس کشته شدن او و ادامه ماجرا است. با جست و جو در فیلم های هیچکاک نمونه های بسیاری از مک گافین را می توان یافت، چرا که او در ژانر جاسوسی و فیلم های رازآلود مهارت بسیاری دارد. اما به غیر از فیلم های هیچکاک نیز نمونه های مهمی از مک گافین را می توان یافت. به عنوان مثال در فیلم عاشقانه و محبوب «کازابلانکا» (Casablanca) اجازه نامه های عبور از مرز تنها یک مک گافین است. در فیلم های جدیدتر نیز نمونه های واضحی از مک گافین را می توان یافت. به عنوان مثال سنگ فلاسفه در فیلم «هری پاتر و سنگ جادو» (Harry Potter and the Sorcerer’s Stone)، چمدان در فیلم «داستان عامه پسند» یا همان «پالپ فیکشن» (Pulp Fiction)، مکعب تِسِراکت در فیلم انتقام جویان (The Avengers)، عنصر ارزشمند و ابررسانای آنابتانیوم (Unobtanium) در فیلم آواتار (Avatar) همگی نمونه هایی از مک گافین هستند.

جالب تر از نمونه های قبلی، مک گافین هایی هستند که در قالب یک شخصیت شکل می گیرند. به عنوان مثال فیلم «نجات سرباز رایان» نمونه مدرنی از استفاده از مک گافین است که یک شخصیت داستانی که برای تمام شخصیت های فیلم اهمیت دارد، برای بینندگان اهمیت چندانی ندارد. به بیان دیگر تلاش برای یافتن سرباز رایان و اتفاقاتی که در این فرآیند رخ می دهد به مراتب مهمتر و جالب تر از شخصیت رایان است. همچنین نمونه های بسیاری در سینمای مدرن می توان از مک گافین های شخصیتی یافت.

• 

برخی ممکن است سوال کنند که بالاخره معنا و ریشه کلمه مک گافین چیست؟ احتمالا واژه مک گافین خود نوعی مک گافین است. یعنی معنای کلمه چندان اهمیتی ندارد و تنها کارکرد آن نشان دادن مسائل بی اهمیتی است که گاهی به عنوان هدف معرفی می شوند. هیچکاک در مصاحبه مشهور خود درباره مک گافین بر روی بی اهمیت بودن مک گافین اصرار می کند به نحوی که اگر کسی منکر وجود شی مک گافین شود، در واقع مساله را پاک کرده است و مک گافینی دیگر وجود ندارد. اجازه دهید به شکل دیگری این مساله فلسفی را توضیح دهم. برخی از اهداف بزرگ ما در زندگی ممکن است مک گافین باشند. به عنوان مثال درآمدزایی و کسب پول که بخش بزرگی از عمر و انرژی ما را صرف خود می کند می تواند نوعی مک گافین باشد. به بیان دیگر پول به خودی خود اهمیت چندانی ندارد. تلاش ما در این بین و لذت ها و دردهایی که در مسیر زندگی تحمل می کنیم در درجه اهمیت بالاتر قرار دارند. بسیاری از اهداف ما در زندگی احتمالا مک گافین هستند.